رندان تشنه لب
| اطلاعات شعر | |
|---|---|
| نام شعر | رندان تشنه لب |
| نام شاعر | حافظ شیرازی |
| قالب | غزل |
| وزن | مفعول فاعلاتن مفعول فاعلاتن |
| موضوع | امام حسین(ع) |
| زمان سرایش | قرن هشتم هجری قمری |
| زبان | فارسی |
| تعداد ابیات | ۱۱بیت |
رندان تشنه لب با مطلع زان یار دلنوازم شکریست با شکایت شعری از حافظ شیرازی (۷۲۷ – ۷۹۲ هجری قمری) است که برخی معتقدند به صورت تلویحی در فضای مصیبت گونه درباره امام حسین(ع) سروده شده است. زبان این شعر کهن بوده و در یازده بیت با وزن مفعول فاعلاتن مفعول فاعلاتن سروده شده است.
متن شعر
| زان یار دلنوازم شکریست با شکایت | گر نکته دانِ عشقی بشنو تو این حکایت | |
| بی مزد بود و مِنَّت هر خدمتی که کردم | یا رب مباد کس را مخدومِ بی عنایت | |
| رندانِ تشنه لب را آبی نمی‌دهد کس | گویی ولی شناسان رفتند از این ولایت | |
| در زلفِ چون کمندش ای دل مپیچ کانجا | سرها بریده بینی بی جرم و بی جنایت | |
| چشمت به غمزه ما را خون خورد و می‌پسندی | جانا روا نباشد خونریز را حمایت | |
| در این شبِ سیاهم گم گشت راهِ مقصود | از گوشه‌ای برون آی ای کوکبِ هدایت | |
| از هر طرف که رفتم جز وحشتم نَیَفزود | زِنهار از این بیابان وین راهِ بی‌نهایت | |
| ای آفتابِ خوبان می‌جوشد اندرونم | یک ساعتم بِگُنجان در سایهٔ عنایت | |
| این راه را نهایت صورت کجا توان بست؟ | کِش صد هزار منزل بیش است در بِدایت | |
| هر چند بردی آبم، روی از دَرَت نَتابم | جور از حبیب خوشتر کز مُدَّعی رعایت | |
| عشقت رِسَد به فریاد ار خود به سانِ حافظ | قرآن ز بَر بخوانی در چاردَه روایت[یادداشت ۱] |
مفهوم و درون‌مایه
بیت اول
در این بیت دو کلمه شکر و شکایت تضاد و هم‌آوایی دارند.
بیت دوم
در این بیت دو کلمه خدمت و مخدوم جناس دارند.
بیت سوم
در این بیت دو کلمه ولی و ولایت جناس دارند. حافظ در بیت سوم رند را همان اولیاء الله می‌داند.
بیت پنجم
در این بیت غمزه (به معنای ناز و کرشمه) که هرچند به طور معمول جهت دلبری استفاده میشود اما حافظ بیان میکند که غمزه‌ی یار جهت خون ریختن و کشتن اوست؛ از این رو از معشوق می‌خواهد که از چشمانش که در واقع خونریز و قتال وضع می‌باشند، حمایت نکند!
میتوان منظور از حمایت کردن معشوق از چشمانش را اشاره به مژگان معشوق دانست، گویی مژگان معشوق نیزه دارانی صف بسته هستند که از چشمانش مراقبت می‌کنند.
بیت ششم
در این بیت از دو صنعت معنوی بدیع یعنی استعاره و تلمیح استفاده شده است. شب شیاه به صورت استعاره از دنیای مادی و کوکب هدایت تلمیحی از آیه ۱۶ سوره نحل[یادداشت ۲] است.
بیت هشتم
آفتاب خوبان در این بیت استعاره از معشوق است. حافظ شیرازی از تضاد (پارادوکس) استفاده کرده است و از آفتاب که سایه را از بین می‌برد، طلب سایه میکند.
بیت نهم
در این بیت دو کلمه نهایت و بدایت تضاد دارند.
معاني ابيات غزل
- از آن يار دلنواز تشكري به همراه شكايتي با هم دارم و اگر تو در عشق نكته‌سنجي به اين حكايت گوش فرادار.
- هر خدمتي كه كردم بدون مزد و منت بود. خدايا مخدوم بي‌التفات نصيب كسي نشود.
- كسي به رندان قلندر توجهي ندارد گويي آنهايي كه اولياي صادق و يكرنگ را مي‌شناختند از اين ولايت رفته‌اند.
- الف: اي دل، دركمند سرزلف او نيفت زيرا در آنجا چه بسيار سرهاي بريده بي‌گناه را خواهي يافت.
ب: اي دل به دنبال كشف پيچيدگيهاي راز آفرينش مباش كه چه بسيار سرهاي بي‌گناه بر سر اين كار رفته است.
- با رضايت و تأييد تو چشمانت با غمزه و كرشمه سبب ريختن خون ما شد. عزيز من حمايت و پشتيباني از خونريز روا وشايسته نيست.
- در اين شب تيره و تار، راه مقصود و هدف را گم كرده‌ام. اين ستاره جدي هدايتگر براي راهنمايي من از گوشه‌يي سربرآور.
- به هر سو كه رفتم جز ترس و وحشت چيزي عايدم نشد. از اين بيابان و راه بي‌پايان بپرهيز و برحذر باش.
- چگونه مي‌توان پاياني براي اين راه تصور كرد. راهي كه در بدو امر از صد هزار منزل بيشتر به نظر مي‌رسد.
- با اينكه سبب آبروريزي من شده‌يي، روي از تو بر نمي‌گردانم، چرا كه تحمل ظلم و جور از دوست، بهتر از مراعات از طرف دشمن است.
- حتي اگر به مانند حافظ بتواني قرآن را با چهارده روايت قرائت كني، باز بايد عشق به فرياد تو برسد (تا از راه عرفان رستگار شوي).
در اجراها
خواننده‌هایی همچون محمد رضا شجریان، علیرضا عصار، حسام الدین سراج، همایون شجریان، علیرضا افتخار و سالار عقیلی این شعر را اجرا کرده‌اند.
پانویس
منابع
یادداشت‌ها
- ↑ در زمان حضرت رسول اكرم (ص) كاتبان وحي آيات نازل شده توسط نبي اكرم (ص) را مي‌نوشتند ليكن به سبب متداول نبودن اعراب و نقطه و دستورات نحوي، اشكالاتي در قرائت پيش مي‌آمد كه تا پيامبر (ص) در قيد حيات بودند توسط ايشان رفع مي‌شد. بعد از رحلت حضرت رسول اكرم (ص) و وفات بعضي از كاتبان، ضرورت تدوين نسخة صحيح قرآن حس شد و در زمان خلفاء اربعه در اين امر مهم كوششهاي پي‌گير به عمل آمد. مبناي كار براين بود كه زيدبن ثابت كه خود يكي از كاتبان وحي بود يك هيئت 12 نفري از افراد صلاحيت‌دار را تشكيل و در طول مدت 6 سال 7 نسخه ازقرآن كريم تهيه و هر نسخه توسط يك قاري به بلادي ارسال شد تا مسلمين آن بلاد را تعليم دهند. اين هفت قاري هركدام دو راوي داشتند و قرائت قرآن بوسيله اين چهارده راوي، متداول و به ما رسيده است و اين مختصري است از چگونگي وشرح كتابت و قرائت و انتشار قرآن در صدر اسلام.
- ↑ وَعَلَامَاتٍ وَبِالنَّجْمِ هُمْ یَهْتَدُونَ.