سکه‌های عبدالله بن معاویه
عبدالله بن معاویه در نیمۀ نخست سال ۱۲۷ هجری قمری قیام خود را علیه عبدالله بن عمر بن عبدالعزیز حاکم کوفه شروع کرد.[۱]. عبدالله پس از تجمع و مسلح‌شدن هوادارانش، برای تصرف کوفه حمله کرد ولی شکست خورد و به مدائن گریخت.[۲] او سپس به حُلوان و جبال رفته و شهرهای قومس، همدان، اهواز، ری و اصفهان را با مقاومت و درگیری کم تصرف کرد.[۳] عبدالله بن معاویه نخست اصطخر و سپس اصفهان و فارس را مرکز حکومت خود قرار داد.[۴] وی در دوران قیام خود با همکاری رهبران محلی به ضرب سکه در شهرهای مختلف پرداخت. شاخصۀ اصلی سکه‌های او ضرب آیۀ مودت بر آن‌ها است.
ضرب سکه با آیۀ مودت
عبدالله بن معاویه برای نخستین‌بار بر سکه‌های اسلامی، بخشی از آیۀ ۲۳ سورۀ شوری «... قل لا اسئلکم علیه اجرا الا المودّة فی القربی و من یقترف حسنة نزد له فیها حسنا» که به آیۀ مودت شهرت دارد را ضرب کرد.[۵]. آیۀ مودت از جمله آیاتی است که به باور شیعیان دربارۀ فضیلت اهل‌بیت پیامبر(ص) و موقعیت ویژۀ آنان نسبت به دیگران نازل شده است. منابع حدیثی فریقین نشان از آن دارد که آیۀ مودت از مهم‌ترین مستندات قرآنی بر حق مشروع خلافت بنی هاشم در مقابل قریشیان شمرده می‌شد. حامیان خط مشروعیت خلافت، واژۀ «قربی» را بر کل قریش تفسیر کرده و در مقابل حامیان رهبری سیاسی بنی هاشم مصداق «قربی» را در خاندان علی(ع) و فرزندان ایشان ادعا می‌کردند.[۶] استفادۀ عبدالله بن معاویه از آیه مودّت از مفهوم اجتماعی آن تحت تأثیر داعیان و مبلغان علوی و عباسی در جامعه ایران حکایت دارد.[۷] بدین ترتیب ضرب این آیه بر سکه‌های عبدالله بن معاویه به عنوان شعار و نمادی برای مخالفت با حاکمیت امویان و افضلیت خاندان رسالت در امر خلافت حکایت داشته است.
ضرب‌خانه‌های سکه‌های عبدالله بن معاویه
با تسلط عبدالله بن معاویه بر مناطق مرکزی و جنوبی ایران، ضرب‌خانه‌های شهرهایی چون جی، ری، دارابگرد، اصطخر، رامهرمز، ماهَی، تیمره، همدان، اردشیرخوره و بیشاپور، اقدام به ضرب سکه‌هایی در چارچوب قیام او کردند. در ادامه به گونه و سال‌های مختلف ضرب سکه خواهیم پرداخت:
گونۀ نخست
درهم، بدون نام حاکم، همراه با ضرب آیۀ مودّت بر حاشیۀ داخلی روی سکه، حاوی ۷ حلقه بر حاشیۀ بیرونی روی سکه و حلقه‌هایی بر حاشیۀ بیرونی پشت سکه.
- ضرب‌خانۀ جی از سال ۱۲۷ تا ۱۲۹ق
- ضرب‌خانۀ التَیمُره از سال ۱۲۸ تا ۱۲۹ق
- ضرب‌خانۀ الری سال ۱۲۸ق
- ضرب‌خانۀ رامهرمز سال ۱۲۸ق
گونۀ دوم
درهم، بدون نام حاکم، همراه با ضرب آیۀ مودّت بر حاشیۀ داخلی روی سکه، حاوی ۷ حلقه بر حاشیۀ بیرونی روی سکه و حلقه‌هایی بر حاشیۀ بیرونی پشت سکه.
- ضرب‌خانۀ همدان سال ۱۲۹ق
- ضرب‌خانۀ ماهی سال ۱۲۹ق
- ضرب‌خانۀ ری از سال ۱۲۹ تا ۱۳۰ق
گونۀ سوم
درهم، بدون نام حاکم، همراه با ضرب آیۀ مودّت بر حاشیۀ داخلی روی سکه، حاوی ۷ حلقه بر حاشیۀ بیرونی روی سکه بدون حلقه‌هایی بر حاشیۀ بیرونی پشت سکه.
- ضرب‌خانۀ اصطخر از سال ۱۲۸ تا ۱۲۹ق
- ضرب‌خانۀ دارابگرد سال ۱۲۹ق
- ضرب‌خانۀ سابور سال ۱۲۹ق
- ضرب‌خانۀ اردشیرخوره سال ۱۲۹ق
- ضرب‌خانۀ جی از سال ۱۲۹ تا ۱۳۰ق
گونۀ چهارم
فلس، همراه با نام عبدالله بن معاویه بر مرکز روی سکه و تاریخ و مکان ضرب بر مرکز پشت سکه
- ضرب‌خانۀ ری سال ۱۲۹ق
پانویس
- ↑ طبری، تاریخ طبری، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۳۰۵-۳۰۲.
- ↑ طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۷ق، ج۷، ص۳۰۳-۳۰۲.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۶۷-۶۲.
- ↑ طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۷ق، ج۷، ص۳۰۳-۳۰۲.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۶۷-۶۲.
- ↑ محسنی و آذری‌نیا، «بازتاب تبار مشروع خلافت در سکه‌های قرن دوم هجری»، ص 8
- ↑ اصفهانی، مقاتل الطالبین، ۱۳۸۵ق، ص ۱۱۵.
منابع
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الرسل و الملوک، بیروت، روائع التراث العربي، ۱۳۸۷ق.
- بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۷ق/۱۹۹۶م.
- اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبین، نجف، مکتبة الحیدریة، ۱۳۸۵ق/۱۹۶۵م.
- محسنی، حسین و آذری‌نیا حمیدرضا، «بازتاب تبار مشروع خلافت در سکه‌های قرن دوم هجری»، فصلنامۀ تاریخ و تمدن اسلامی، تهران، دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات، ش ۴۲، بهار ۱۴۰۲ش.